همشهری آنلاین- آرزو رستم‌زاد: بزرگراه آزادگان جنوب را که به سمت غرب بپیچید، جایی بین بزرگراه فتح و بزرگراه ساوه به باغی می‌رسید که از ۴سال قبل تا به حال پای مشتاقان گیاهان دارویی و طب سنتی را به جنوب تهران باز کرده است. باغی به نام فیروزه که در روستای فیروز بهرام ساخته شده و به اندازه تمام دردها، نسخه درمانی دارد.
قصه‌های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید
دنیای شگفت‌انگیز گیاهان
مهدی فرخوی، مؤسس باغ گیاه‌شناسی دارویی فیروزه درباره شکل‌گیری باغش می‌گوید: «ایران استعدادها و ظرفیت‌های چشمگیری در حوزه گیاهان دارویی دارد. من به دلیل علاقه شخصی‌ام سال‌ها درباره گیاهان دارویی مطالعه کرده‌ام و همیشه فکر می‌کردم که مردم ما باید خیلی بیشتر و خیلی بهتر از این گنجینه عظیم با خبر شوند و دنیای شگفت‌انگیز گیاهان دارویی ایران را بشناسند. از سوی دیگر، باغ‌های گیاه‌شناسی موجود در کشور عموماً مخاطب خاص دارند و برای پژوهشگران و دانشجویان تدارک دیده شده‌اند. بنابراین فکر کردم فضایی برای استفاده عموم مردم و آشنایی‌شان با گیاهان دارویی بومی ایران فراهم کنم.» بنابراین، سراغ زمینی در جنوب تهران رفت تا رویای یک باغ سبز دارویی را در آن محقق کند: «زمینی به مساحت ۴هکتار در بزرگراه آزادگان داشتم که در سال ۱۳۹۰ با مشورت طراحان، استادان دانشگاه و متخصصان امر، آن را تبدیل به باغ گیاه‌شناسی فیروزه کردم و این باغ از بهار سال ۱۳۹۱ با ۲۰۰ نوع گیاه راه‌اندازی شد که حالا تعدادگونه‌های گیاهی موجود در آن به ۴۰۰گونه می‌رسد. گیاهانی که عموماً بومی ایران هستند و چند نمونه‌ای از گیاهان غیربومی هم برای تحقیق، پرورش و سازگار شدن به جمع آنها اضافه شده‌اند.»
متفاوت از همه باغ‌ها
فرخوی برای راه‌اندازی باغ گیاه‌شناسی دارویی فیروزه سال‌ها تحقیق و پژوهش کرده، کتاب‌های متعددی خوانده، باغ‌های زیادی را دیده و حتی از نمونه‌های خارجی مشابه بازدید کرده است. خودش می‌گوید: «پیش از راه‌اندازی این باغ، از باغ‌های گیاه‌شناسی ۱۷ـ ۱۸ کشور بازدید کردم تا هم با گیاهان آنها آشنا شوم و هم از آنها ایده بگیرم. اما وجه اشتراک همه این باغ‌ها تخصصی بودن و تحقیقاتی بودن فضای‌شان بود. من تصمیم گرفتم طرح تازه‌ای را پیاده کنم.» طرحی که این باغ را تبدیل به نخستین باغ گیاه‌شناسی مردمی ایران کرده. فرخوی ادامه می‌دهد: «تفاوت باغ فیروزه با تمام این باغ‌های خارجی در «مردمی» بودن آن است. هیچ‌کدام از آن باغ‌های گیاه‌شناسی که در کشورهای دیگر دیده‌ام، به‌طور کاربردی برای مردم طراحی نشده‌اند و جنبه تحقیقاتی دارند. در آنها کرت‌هایی وجود دارد که هر کرت به یک‌گونه گیاهی اختصاص یافته اما من با نیم نگاهی به طب سنتی، دسته‌بندی کاربردی را به کار گرفتم.»
۱۲ بیماری، ۱۲کرت
باغ گیاه‌شناسی فیروزه با الهام از نظم طبیعت و گردش روزها، ماه‌ها و فصول، نامگذاری شده و معابر و قطعات آن، جانمایی گیاهان و مسیرها نظمی دارند که شاید مشابهش را در هیچ باغ گیاه‌شناسی دیگری نبینید. فرخوی می‌گوید: «امروز در باغ گیاه‌شناسی فیروزه، کرت‌های متعددی داریم که در هر کدام، گیاهانی با یک کاربرد مشخص کاشته و نگهداری می‌شوند. ما اینجا ۱۲ کرت مستقل داریم که در آنها گیاهان دارویی تقویتی در کنار هم، مسکن‌ها و گیاهان ضد آلرژی و ضداسپاسم، گیاهان مربوط به بیماری‌های خاص، گیاهان مربوط به بیماری‌های زنان و نوزادان، گیاهان دارویی مربوط به استخوان و مفاصل و ماهیچه‌ها و... در یک ردیف هستند. در کرت‌های دیگری هم گیاهان مربوط به سلامت کلیه و مجاری ادرار، عروق و کبد، گوارش، ریه، پوست و مو، گوش و حلق و بینی و اعصاب و روان نگهداری می‌شوند.» فرخوی گیاهان هر دسته را بیشتر از ۱۰ نوع می‌داند و می‌گوید: «سعی کرده‌ایم ترکیبی از گیاهان شناخته شده‌تر و کمتر شناخته شده را فراهم‌آوریم. مثلاً در کرت عروق و کبد، در کنار اسفناج، سیب‌زمینی، خرفه و شوید، از کنگر فرنگی، باباآدم و خارمریم هم استفاده کرده‌ایم. همچنین در هر کرت آموزش می‌دهیم که چطور از این گیاهان ترکیبات مؤثر بسازند. مثلاً به جای استفاده از داروها و کرم‌های گران قیمت پوستی که مشخص نیست از چه موادی و در چه زمانی تهیه شده‌اند، آموزش می‌دهیم تا بازدیدکننده‌ها کرم و ماسک پوستی سالم بسازند.»
معجزه گیاهان سمی باغ
کرت‌های جالب باغ به همین‌ها محدود نمی‌شود. اگر به باغ گیاه‌شناسی فیروزه سری بزنید، دسته‌بندی‌های دیگری را هم می‌بینید که شما را مستقیم سراغ گیاه مورد نظرتان می‌برند. دسته‌بندی‌هایی مثل گیاهان روغنی، صمغدار، رنگ زا، معطر سبک و سنگین وگیاهان زینتی، درختچه‌ها و درختان دارویی و... که در هر کدام هم می‌توانید با گیاهان تازه آشنا شوید و هم روش استفاده از آنها را یاد بگیرید. در بخش مرکزی باغ هم گیاهان سمی مثل تاتور، تنباکو، هندوانه ابوجهل، خرزهره، عروسک پشت پرده و... نگهداری می‌شوند. فرخوی می‌گوید: «گیاهان سمی، گیاهان مضری نیستند. اینها بیشترین ماده مؤثر را دارند و به همین دلیل به آنها سمی گفته می‌شود. چون مصرف مقادیر زیادی از آنها می‌تواند میزان ماده مؤثر را در بدن به شدت بالا برده و ایجاد مسمومیت کند. اما همین گیاهان بیشترین استفاده را در صنعت داروسازی دارند.» جالب اینکه حتی سیب‌زمینی هم که بیشترین مصرف غذایی را دارد، ممکن است با شکل‌گیری غده‌های سبز روی آن، سمی شود. فرخوی می‌گوید: «برگ‌های سیب‌زمینی هم سمی هستند اما این باعث نمی‌شود ما از سیب‌زمینی استفاده نکنیم. هر کدام از این گیاهان که حتی ممکن است ما آنها را به‌صورت علف هرز ببینیم، دنیای وسیعی دارند که نمی‌توان با گیاه دیگری آن را مقایسه کرد. این برگ‌ها و ساقه‌ها، هر کدام دریچه‌ای هستند به معرفت خدا که می‌توان روزها و ساعت‌ها درباره آن صحبت کرد.»
کارآفرینی برای هم‌محله‌ای‌ها
باغی که مهدی فرخوی راه‌اندازی کرده، برای ده‌ها نفر اشتغالزایی کرده است. این باغ امروز حدود ۱۵ کارگر ثابت هم محله‌ای دارد که کارشناسان گیاهان دارویی، طب سنتی، گیاه‌پزشکی و حوزه‌های مرتبط هستند. اما آن‌طور که فرخوی می‌گوید، در فصل‌های کاشت و برداشت با اضافه شدن کارگران فصلی، جمعیت کارکنان تا ۵۰ نفر هم می‌رسد. فرخوی ادامه می‌دهد: واقعیت این است که من نگاه اقتصادی به این کار ندارم و فقط مایل هستم که فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی را که در ایران سابقه تاریخی غنی و بلندی دارد، زنده کنم. به همین دلیل وارد مسیر تولید انبوه نشده‌ایم و قصد هم نداریم این کار را انجام دهیم.
باغی برای همه
فرخوی غنای باغ فیروزه را مدیون غنای سرزمین ایران می‌داند که تقریباً تمام اقلیم‌های دنیا را در خود جای داده است. او می‌گوید: «درایران ما به جز اقلیم قطبی و اقلیم استوایی تمام اقلیم‌ها را داریم که از عجایب جهان است. ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا را در خاک خود جای داده‌ایم و همین امکان دسترسی به انواع گیاهان دارویی را در سراسر کشور برایمان فراهم کرده و رشد و فراوری گیاهان دارویی گوناگون را میسر می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «ما در باغ گیاه‌شناسی فیروزه، کارگاه‌های آموزشی برای گروه‌های مختلف ایجاد کرده‌ایم که هر گروهی به فراخور شرایط خود می‌تواند نیازهایش را از این باغ برآورده کند. به‌طور مثال برای کودکان، سالمندان، خانم‌های باردار، معلولان و بیماران خاص و... کارگاه‌های ویژه‌ای داریم که گیاهان را به آنها معرفی می‌کنیم، شیوه پرورش آنها را آموزش می‌دهیم و ترکیبات قابل تهیه از آنها را ذکر می‌کنیم. جز این، مردم می‌توانند از باغ دیدن کنند، به‌صورت محدود خرید داشته باشند یا برای راه‌اندازی باغچه گیاهان دارویی در منزل خود، از کارشناسان آموزش دیده و متخصص باغ فیروزه مشورت بگیرند.»
فرخوی به همه مردم توصیه می‌کند از هر فضایی که در خانه دارند، برای درست کردن یک باغچه یا گلخانه گیاهان دارویی استفاده کنند چون به گفته او با داشتن یک باغچه کوچک گیاهان دارویی، گیاهان تازه و مفید همیشه در دسترس شماست. به غذا و سالادهایتان طعم و مزه‌ای متفاوت می‌دهید، هزینه خرید گیاهان مورد نیاز شما کمتر می‌شود، هر روز با تجربه‌ای تازه بیشتر یاد می‌گیرید، بیشترین بهره‌را از خواص گیاهان تازه می‌برید، ناراحتی‌های عصبی را از خود دور می‌سازید، پیوسته منظری شاداب و سبز و در حال رشد پیش‌رو دارید و با هدیه دادن گیاهان بیش از نیازتان روابط دوستانه و محکمی می‌سازید. از همه اینها گذشته، با داشتن یک باغچه کوچک، فضایی آرام برای تفکر، کار، سرگرمی و خلاصه تفریحی سالم می‌سازید که بیشترین عیبش کمی خاکی شدن است.»
۳ اشتباه رایج درباره گیاهان دارویی
مؤسس باغ گیاه‌شناسی دارویی فیروزه بعد از سال‌ها سر و کله زدن با گیاهان و ۱۰ سال مطالعه درباره گیاهان دارویی، می‌گوید درباره گیاهان دارویی، چند اشتباه رایج در میان مردم وجود دارد که باید آنها را اصلاح کرد و باغ فیروزه با هدف فرهنگسازی درباره همین تصورات ایجاد شده. فرخوی می‌گوید: خیلی‌ها فکر می‌کنند داروهای گیاهی و شیمیایی رقیب یکدیگر هستند در حالی که چنین نیست و بسیاری از داروهای شیمیایی مبنای گیاهی دارند.
اشتباه دیگر این است که فکر می‌کنیم گیاهان دارویی مربوط به طب سنتی هستند و طب سنتی را عقب‌مانده می‌دانیم. در حالی که امروز می‌بینیم آلمان به‌عنوان پیشروترین کشور در صنعت داروسازی، بیش از ۷۰درصد داروهای خود را با گیاهان دارویی تهیه می‌کند. بنابراین مبانی طب سنتی به هیچ عنوان قدیمی و اشتباه نیست.
یک تفکر خلاف واقع دیگر وجود دارد که خیلی‌ها گمان می‌کنند با خوردن گیاهان دارویی می‌توانند بیماری‌های خود را درمان کنند. ما مرتب در کارگاه‌های آموزشی خود تأکید می‌کنیم که قرار نیست با گیاهان دارویی خوددرمانی کنیم. و از آن مهم‌تر، نباید از گیاهان دارویی انتظار داشته باشیم جای داروهای تحویز شده از سوی پزشک را بگیرند چون گیاهان دارویی سیر اثرگذاری بسیار کندی دارند و وقتی بیماری اتفاق می‌افتد، نیاز به درمان سریع‌تر وجود دارد که پزشک دارو تجویز می‌کند. از سوی دیگر، گیاهان دارویی بیشتر جنبه پیشگیرانه دارند. ما به مردم آموزش می‌دهیم که با مصرف مداوم و مستمر گیاهان دارویی، بدن خود را در مسیر طبیعی و سالم قرار دهند و از بیماری‌ها پیشگیری کنند.
مثلاً در فصل پاییز، به جای تزریق واکسن سرما خوردگی، کافی است کپسول‌های گیاهی سرخارگل (یا همان اُکسیناسه) را بخورند. این کپسول‌ها از اندام هوایی گیاه اکسیناسه تهیه شده و مقاومت و ایمنی بدن را بالا می‌برد. با خریدن این کپسول‌ها از عطاری و دو هفته خوردن آنها، می‌توان از سرماخوردگی در پاییز و زمستان پیشگیری کرد.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
*منتشر شده در همشهری محله منطقه ۱۸ در تاریخ ۱۳۹۴/۰۸/۰۳
نظر شما